Perun - bóg niebios, piorunów i nie tylko
Perun etymologicznie oznacza ‘ten, który uderza’. Czynność ta nie odnosi się jednak wyłącznie do uderzania grzmotów, ale też do innych atrybutów tego bóstwa, takich jak siła i bitewna skuteczność. Perun jako gromowładny bóg wiernie wpisuje się w nurt naczelnych bóstw władających piorunem, które można odnaleźć w innych mitologiach indoeuropejskich.
Perun – Najwyższy Bóg Panteonu SłowiańskiegoPerun, w mitologii słowiańskiej, był najwyższym bóstwem, władcą nieba, piorunów, burz, wojny i sprawiedliwości. Jego imię wywodzi się od prasłowiańskiego rdzenia per, oznaczającego „uderzać” lub „grzmieć”, co doskonale oddaje jego charakter jako boga gromu i błyskawic.
Atrybuty i Symbole
Perun był często przedstawiany jako potężny wojownik z toporem lub młotem, który symbolizował jego zdolność do kontrolowania piorunów. Jego świętym drzewem był dąb, a zwierzęciem – orzeł, który uważany był za jego posłańca. Miejsca uderzenia pioruna, zwłaszcza w dęby, były uznawane za święte i często stawały się miejscami kultu.
Słowiański pan niebios był powszechnie kojarzony z dębami, majestatycznymi drzewami często „błogosławionymi” przez Peruna za pośrednictwem piorunów. Kult Peruna w źródłach historycznych i ludowych jest dobrze poświadczony, jednak na uwagę zasługuje fakt, że nie ma jednoznacznych przesłanek za tym, że był on powszechny na obszarze całej Słowiańszczyzny.
Perun za sprawą sprawowania funkcji boga wojny był często przedstawiony również z koniem i toporem. Powszechnie kojarzono go również z dębem (świętym drzewem) i drapieżnymi ptakami.
Miejsca Kultu i Rytuały
Kult Peruna był rozpowszechniony wśród Słowian wschodnich, zachodnich i południowych. W Kijowie, w 980 roku, książę Włodzimierz Wielki wzniósł posąg Peruna z głową srebrną i złotym wąsem. Świątynie Peruna często znajdowały się na wzgórzach lub w świętych gajach, szczególnie pod dębami. Ofiary składane Perunowi obejmowały byki, barany i inne zwierzęta, a także napoje i pokarmy.
Walka z Welesem – Mit Kosmicznego Porządku
Perun zajmuje ważne miejsce w słowiańskich wyobrażeniach kosmicznych. Poszczególne mity często opowiadają o jego walce z naczelnym złym. Sam Gromowładny jest nierozłącznie kojarzony z niebem, które w układzie wertykalnym jest niewątpliwie wartościowane pozytywnie, stanowiąc w ten sposób przeciwwagę dla świata podziemnego. Bronią Peruna były kamienne pioruny, których pozostałościami są skamieniałe belemnity, zwane też kamieniami lub strzałkami piorunowymi. Typowo słowiańską realizacją praindoeuropejskiego mitu jest historia o starciu Peruna ze Żmijem, która wpisuje się w nurt indoeuropejskiej mitologii porównawczej objawiającej się w dualistycznej kosmogonii i psychomachii, walki władcy niebios z demoniczną postacią zła.
Towarzyską Peruna była Perperuna, o której pamięć najlepiej zachowała się za sprawą południowosłowiańskiego obrzędu oblewania symbolicznej Perperuny — dziewczyny wybranej ze wspólnoty. Rytuał ten miał służyć sprowadzeniu deszczu po długim okresie suszy. Boska towarzyszka Gromowładnego będąca opiekunką opadów atmosferycznych wiernie wpisywałyby się tutaj w praindoeuropejski wzorzec. Badacze spekulują jednak, że Perperuna (zwana obocznie Dodolą) mogła być wyłącznie żeńską hipostazą Peruna, nie zaś samodzielnym bóstwem. Gromowładny niejedną ma bowiem postać, a co za tym idzie — niejedno też imię. W obraz Peruna wpisane są silne rysy patriarchalne związane z przedstawianiem go jako większego plemienia. Tak zaawansowanie rozwinięty bóg, będący też strażnikiem praw, występował w tzw. postaciach zbliżonych, różnych wcieleniach, wśród których najbardziej znanymi są Świętowit, Jaryło i Rujewit. Poszczególne wspólnoty słowiańskie zaczęły za sprawą chrześcijaństwa brać sobie na patrona poszczególne naczelne bóstwa, nadając im przy tej okazji liczne nazwy lokalne, które mocno utrudniły badaczom odtworzenie zasięgu kultów poszczególnych bogów.
Upadek Kultu i Dziedzictwo
Z nadejściem chrześcijaństwa kult Peruna został stopniowo wyparty. W 988 roku, po chrzcie Rusi, książę Włodzimierz nakazał zniszczenie posągów pogańskich bóstw, w tym Peruna. Jednak pamięć o nim przetrwała w folklorze, przysłowiach i nazwach geograficznych. Współcześnie Perun jest czczony przez niektóre grupy neopogańskie, które starają się odtworzyć dawne rytuały i wierzenia.