Nija – Słowiański Bóg Zaświatów i Strażnik Dusz
Choć jego imię przetrwało jedynie w strzępkach średniowiecznych źródeł, Nija (Nyja) – bóg zaświatów i opiekun dusz zmarłych – zajmował niegdyś ważne miejsce w duchowym świecie dawnych Słowian. Tajemniczy i milczący, utożsamiany z ciemnością i przejściem między światami, czczony był prawdopodobnie na Wzgórzu Lecha w Gnieźnie. Co mówią o nim kroniki, archeologia i ślady pozostawione w języku?
Nija – Tajemniczy Bóg Podziemi w Mitologii SłowiańskiejNija, znany również jako Nyja, to enigmatyczne bóstwo w mitologii słowiańskiej, utożsamiane z opiekunem zaświatów i dusz zmarłych. Jego kult jest poświadczony w średniowiecznych źródłach, takich jak kazania gnieźnieńskie z XV wieku oraz kroniki Jana Długosza. Długosz porównuje Niyę do rzymskiego Plutona, opisując go jako boga podziemi i stróża dusz, do którego modlono się o lepsze miejsce po śmierci.
Świątynia Niyi w Gnieźnie
Według Długosza, w Gnieźnie znajdowała się najważniejsza świątynia poświęcona Niyi, do której pielgrzymowano ze wszystkich stron. Badania archeologiczne na Wzgórzu Lecha ujawniły obecność kamiennej konstrukcji w formie kopca, na którym znaleziono fragmenty kości zwierzęcych oraz wczesnośredniowiecznej ceramiki. Na szczycie wzgórza znajdowało się również podmokłe wgłębienie, co może wskazywać na sakralny charakter miejsca.
Wzmianki w Średniowiecznych Źródłach
Imię Niyi pojawia się w kilku średniowiecznych źródłach:
Kazania gnieźnieńskie z 1410 roku, autorstwa Łukasza z Wielkiego Koźmina, wspominają o ludowych praktykach religijnych, w których wzywano imiona dawnych bożków, w tym Niyi.
Statuta provincialia breviter z lat 1420–1422 wymieniają imię boga jako Tya/Tyja.
Sermones per circulum anni Cunradi z 1423 roku również wspominają o bóstwie w formie Yaya/Jaja.
Traktat o ortografii polskiej Jakuba Parkoszowica z XV wieku odnosi się do imienia Nija jako nazwy bożka.
Kult Niyi i Jego Znaczenie
Nija był czczony jako bóg podziemi i opiekun dusz zmarłych. Modlono się do niego o lepsze miejsce po śmierci oraz o uspokojenie niepogody. Kult Niyi był tak silny, że w Gnieźnie, ówczesnej stolicy państwa piastowskiego, wybudowano mu świątynię, do której pielgrzymowano ze wszystkich stron.
Interpretacje i Wpływ Chrystianizacji
Po wprowadzeniu chrześcijaństwa, wiele cech Niyi zostało przypisanych świętym, aby ułatwić poganom przejście na nową wiarę. Uważa się, że święty Wojciech mógł zastąpić w kulcie dawnego boga zaświatów Niyę, co wskazuje na synkretyzm religijny w tamtym okresie.